آبیاری سطحی

آبیاری سطحی يكی از رايج ترين سیستم های آبیاری در جهان و کشور ماست. براساس آمار، بیش از 95درصد اراضی کشور، در حال حاضر تحت روش سیستم آبیاری سطحی است.علیرغم گستردگی و پیچیدگی های بسیار زياد اين سیستم، تاکنون محققین و کاربران، توجه چندانی بر آن نداشته اند. راندمان فعلی آبیاری سطحی در کشور، براساس تحقیقات متعدد، کمتر از 35درصد تخمین زده است.

آبیاری سطحی قديمی ترين و رايج ترين روش آبیاری در کشاورزی است. آبیاری سطحی را می توان به انواع مختلف تقسیم بندی کرد؛ ولی بارزترين تقسیم بندی ها به ترتیب زير است:

تفاوت بین روش های مختلف آبیاری سطحی بصورت عنوانی مطرح است. يعنی مثالا سیستم نواری يا کرتی میتواند به سیستم جويچه ای هم تبديل شود. آبیاری سیلابی به اين صورت است که آب به سادگی می تواند روی سطح زمین جريان پیدا کند، بدون اينكه هیچ گونه تنظیمی بر يكنواختی توزيع آب در مزرعه درنظر گرفته  شود. بنابراين برای تنظیم میزان تقاضا و يكنواختی به هیچ تلاشی نیاز نیست. اگر بخواهیم اين نوع آبیاری را کنترل کنیم بايد آن را به يكی از سیستمهایآبیاری نواری، کرتی يا جويچهای تبديل کنیم. مراحل آبیاری يك زمین در شكل نشان داده شده است.

آب از طريق مخزن يا آزادانه (ثقلی) وارد زمین می شود و يا با پمپ آب زيرزمینی به بالای زمین انتقال داده می شود و اضافه آب از طريق زهكش خارج می شود. برای هر کدام از اجزای انتقال،توزيع و زهكش آب در مزرعه: طراحی، چگونگی عملكرد، حفظ ونگهداری سازه، کنترل و تنظیم آب لازم است.

چهار فاز عمومی در آبیاری سطحی مطرح است:-1 فاز پیشروی -2 فاز ذخیره و توزيع رطوبت -3 فاز تخلیه -4 فاز پسروی. 

اين مراحل در شکل نمايش داده شده اند. فاز پیشروی از وقتی که آب وارد زمین می شود تا وقتیکه آب به انتهای زمین برسد، ادامه می يابد و اين زمان، زمان پیشرفت نام دارد. از انتهای فاز پیشروی تا زمانی که جريان ورودی قطع میشود فاز مرطوب شدن يا فاز ذخیره نامیده می شود. در فاز ذخیره، آب مورد نیاز دورترين نقاط مزرعه که زمان نفوذ کمتری در فاز پیشروی داشته اند نیز فراهم می شود. بعد از قطع جريان ورودی، آب از ابتدای مزرعه زهكش شده و يا در خاک نفوذ میکند و سطح خاک نمايان می شود که اين مرحله فاز تخلیه نامیده میشود. پس از نمايان شدن سطح خاک در ابتدای مزرعه فاز پسروی شروع میشود که تا محو شدن کامل آب از روی سطح خاک ادامه دارد. در مزارعی که شیب کمی دارند فاز تخلیه و پسروی تقريباً هم زمان در تمام سطح مزرعه رخ میدهد.

برای انتخاب سیستم آبیاری سطحی در هر منطقه ، عوامل زير بايد بررسی  شوند: